Prawosławni w Stanisławowie
Opis miejsca
W Stanisławowie w gminie Pomiechówek znajduje się jedyna na Mazowszu wiejska parafia prawosławna. Pierwsza cerkiew w dzisiejszym Stanisławowie, a w dawnej Kolonii Aleksandryjskiej, została wybudowana w pierwszej połowie XIX wieku. Decyzja o wybudowaniu cerkwi św. Aleksandry była pokłosiem klęski powstania listopadowego – prawosławie zyskało wtedy status religii panującej. Wokół rozbudowującego się systemu umocnień twierdzy w Modlinie postanowiono stworzyć pierścień kolonii zasiedlonych sprowadzonymi z głębi Rosji prawosławnymi osadnikami. Koloniści nie mogli jednak odnaleźć się w polskich realiach z powodu innego klimatu i systemu gospodarowania. Często bieda skłaniała ich do ponownych migracji i szukania innych sposobów zarobkowania. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości nasilił się proces polonizacji rosyjskich osadników, czego jednym z wielu przykładów może być upodabnianie się nagrobków na cmentarzu prawosławnym w Stanisławowie do nagrobków katolickich (cyrylica jest zastępowana alfabetem łacińskim, pojawia się coraz mniej rosyjskich form imion, rezygnuje się z otczestwa). Po wkroczeniu Armii Czerwonej w 1945 roku prawie całą ludność pochodzenia rosyjskiego wywieziono do Związku Radzieckiego. Cerkiew nie przestała istnieć pomimo niewielkiej społeczności prawosławnej, która wciąż zamieszkiwała okoliczne miejscowości.
Obecny budynek cerkwi pochodzi z lat 30. XX wieku. Zastąpił on XIX-wieczną świątynię, która została rozebrana w dwudziestoleciu międzywojennym na skutek zniszczeń wojennych. Odbudowana cerkiew jest mniejsza, ma jedną kopułę (zamiast historycznych pięciu). Remont zakończony w 2016 roku częściowo przywrócił świątyni dawny wygląd, dodając do głównej kopuły cztery boczne. Od 1991 roku obok cerkwi św. Aleksandry funkcjonuje Prawosławny Dom Opieki „Betania”.
Niedaleko cerkwi św. Aleksandry, na granicy Stanisławowa i Nowego Modlina, znajduje się parafialny cmentarz prawosławny, założony w połowie XIX wieku. Funkcjonował on do I wojny światowej. Na ponad 10 hektarach (podobny obszar ma warszawskie Stare Miasto) zachowało się ponad 200 nagrobków – niektóre uznawane są za wyjątkowe dzieła XIX-wiecznej sztuki kamieniarskiej. Początkowo na cmentarzu chowano prawosławnych żołnierzy służących w modlińskiej twierdzy wraz z ich rodzinami oraz rannych, którzy umarli w szpitala w twierdzy. Po I wojnie światowej cmentarz został własnością skarbu państwa, dzisiaj ponownie zarządza nim parafia prawosławna.
Obecnie w samym Stanisławowie i w okolicznych gminnych miejscowościach mieszka kilka rodzin prawosławnych. Na cotygodniowe uroczystości w świątyni przyjeżdżają wierni z całego północnego Mazowsza.
Podcast
Dlaczego w podwarszawskim Stanisławowie, nazywanym kiedyś Kolonią Aleksandryjską, wybudowano prawosławną cerkiew? Przez kogo i dla kogo została wzniesiona budowla? Jaką pełniła funkcję? Posłuchajcie podcastu, który przybliży historię parafii oraz osadnictwa prawosławnego, lokowanego w pobliżu Twierdzy Modlin.
Opracowanie: Katarzyna Kamler, Justyna Szymańska
Lektorka: Maria Jaśczak
Rozmówcy: Andrzej Lenart, Danuta Bolek
Udźwiękowienie i montaż: Wojciech Lubertowicz
Zadanie dla dzieci
Mapa
Informacje praktyczne
- Parafia Prawosławna św. Aleksandry w Stanisławowie: https://www.orthodox.org.pl/, https://www.facebook.com/people/Parafia-prawos%C5%82awna-%C5%9Bw-Aleksandry-w-Stanis%C5%82awowie/100068425111471/ – świątynia jest otwarta w czasie nabożeństw, możliwe też zwiedzanie po wcześniejszym kontakcie telefonicznym
- Cmentarz prawosławny w Stanisławowie (stary) / Nowym Modlinie (wciąż użytkowany)
- Prawosławny Dom Opieki „Betania”: https://www.opiekaspoleczna.pl/
- Stowarzyszenie Twórcza Dolina: http://www.tworczadolina.pl/
- Historia Gminy Pomiechówek: https://historiapomiechowka.pl/
Dodatkowe materiały
Andrzej Woźniak, Kartki z dziejów prawosławnej parafii św. Aleksandry w Stanisławowie koło Modlina, „Etnografia Polska” 2001, t. 45, https://cyfrowaetnografia.pl/items/show/10234
Galeria
